Waarom onze maatschappij veerkrachtige overheidsorganisaties nodig heeft

Eerder schreef ik over het belang van investeren in veerkracht en positieve proactieve benaderingen. Dit geldt voor alle organisaties, maar zeker ook voor publieke organisaties. Daarom wil ik hier aandacht besteden aan de grote uitdagingen waar onze publieke organisaties voor staan als het gaat om het adopteren van positieve proactieve benaderingen. 

Voor publieke organisaties is het vaak een extra grote uitdaging om te kiezen voor een positieve proactieve benadering. En dit zeg ik niet alleen omdat de taak van veel overheidsorganisaties negatief en reactief geformuleerd is. Maar ook omdat overheidsorganisaties dankzij een gegarandeerde overheidsbijdrage beschermd zijn tegen faillissement en als een gevolg van hun monopolie beschermd zijn tegen externe druk om hun producten, diensten of services te blijven ontwikkelen. Deze gouden kooi zorgt ervoor dat een passieve houding en een hang naar de status quo gestimuleerd worden terwijl het ontwikkelen van veerkracht geremd wordt. 

Er zijn verschillende redenen waarom voor ons allemaal geldt dat we ons soms passief opstellen en vasthouden aan de bestaande situatie. De impact van onze natuurlijke hang naar de status quo is anders voor publieke organisaties dan voor private organisaties. Ook in private organisaties is de verleiding vaak groot om vast te houden aan de bestaande situatie. Maar als private organisaties te lang een afwachtende houding aannemen, zullen de complexiteit van de omgeving en nieuwe ontwikkelingen door concurrenten er al snel voor zorgen dat hun bestaansrecht onder druk komt te staan. Hierdoor lopen de inkomsten terug en ontstaat het risico op faillissement. Om te kunnen overleven in een complexe omgeving moeten private organisaties zich constant blijven ontwikkelen. Hoewel private organisatie soms ook pas in beweging komen onder invloed van externe druk en regelmatig kiezen voor negatieve reactieve benaderingen, zijn positieve proactieve benaderingen voor deze organisaties onontbeerlijk om te kunnen overleven. 

De reden hiervoor is dat in onze hedendaagse complexe omgeving onverwachte negatieve gebeurtenissen en tegenslagen onvermijdelijk zijn. Het vraagt veerkrachtige organisaties om hier effectief mee om te gaan. Veerkracht is een balans die bestaat zolang beschermende factoren voldoende tegenwicht bieden tegen de tegenslagen en negatieve gebeurtenissen die moeten worden getrotseerd. Hoewel veerkracht een vorm van bescherming biedt, kunnen zware tegenslagen ervoor zorgen dat beschermende factoren afbrokkelen en in sommige gevallen veerkracht volledig verloren gaat. Beschermende factoren kunnen worden opgebouwd en vergroot door een positieve proactieve benadering. Een positieve proactieve benadering is erop gericht om iets te verkrijgen wat je wilt verkrijgen. Het is een benadering die voortkomt uit een intrinsieke motivatie om te bewegen in een zelf gekozen richting. Dit zorgt voor een breed perspectief, een flexibele houding en positieve ontwikkelingen. 

Dankzij de ‘beschermende’ gouden kooi werken de genoemde mechanismen niet voor overheidsorganisaties. Als een overheidsorganisatie eenmaal in het leven is geroepen, is het bestaansrecht van deze organisatie vrijwel gegarandeerd. De organisatie moet blijven bestaan om het systeem in stand te houden. Belastingen moeten worden geïnd, criminelen moeten worden vervolgd, de brandveiligheid moet worden gewaarborgd, de orde moet worden gehandhaafd, enz. Zelfs als problemen zich opstapelen en er grote maatschappelijke verontwaardiging ontstaat, zal het bestaansrecht van een publieke organisatie niet ter discussie worden gesteld. De bescherming die overheidsorganisaties genieten, zorgt ervoor dat negatieve gebeurtenissen en tegenslagen er niet voor kunnen zorgen dat organisaties failliet gaan of dat producten, diensten of services niet meer worden afgenomen. Hierdoor bestaat – anders dan bij private organisaties – niet de natuurlijke noodzaak om te investeren in positieve proactieve benaderingen die de veerkracht van een organisatie vergroten. Bovendien ontbreekt de externe prikkel om te acteren, te veranderen of te ontwikkelen. Met een gebrek aan noodzaak en stimulansen die aanzetten tot positieve proactieve benaderingen is het niet onbegrijpelijk dat veel overheidsorganisaties alleen negatieve reactieve benaderingen kennen. 

Hoewel veerkracht en positieve proactieve benaderingen voor onze overheidsorganisaties niet noodzakelijk zijn om te kunnen overleven, is het van belang te realiseren dat het onze overheidsorganisaties zijn die namens onze maatschappij omgaan met belangrijke complexe vraagstukken. Denk hierbij aan vraagstukken op het gebied van milieu, criminaliteit, terrorisme, zorg, technologische ontwikkelingen, privacy, economische ontwikkelingen, enz. Daarmee is het functioneren van onze overheidsorganisaties van groot belang voor de opbouw van beschermende factoren die onze maatschappij kunnen helpen om het hoofd te bieden tegen de tegenslagen waar we nog mee geconfronteerd zullen worden. 

Het is van vitaal belang dat onze overheidsorganisaties ook actief kunnen leren van hun interacties met onze complexe omgeving. Dat er proactief wordt geïnvesteerd in positieve benaderingen om ons maatschappelijk veerkrachtige vermogen te vergroten. Dat onze publieke organisaties – net zoals dit voor private organisaties van nature al geldt – tijdens hun interacties met onze hedendaagse complexe omgeving leren dat ze het zich niet kunnen veroorloven om alleen in reactie op de omgeving te veranderen of te ontwikkelen. Immers, zodra een reactieve verandering volledig is voltooid heeft de omgeving zich alweer zo ontwikkeld dat deze verandering alweer achterhaald is. Denk maar eens aan al die organisaties die reorganisatie na reorganisatie doormaken zonder ooit te bereiken wat ze dachten of hoopten te bereiken. Zonder positieve proactieve benaderingen zal er onvoldoende veerkracht worden opgebouwd om de tegenslagen die nog gaan komen te weerstaan. Het huidige gebrek aan veerkracht – en de dringende problemen die worden veroorzaakt door de passieve houding en negatieve reactieve benaderingen van onze overheidsorganisaties – blijken wel uit het grote aantal onderzoekscommissies dat de afgelopen jaren is ingesteld. 

Hoewel het erg belangrijk is om onderzoek te doen naar de problemen waar onderzoekscommissies voor worden ingesteld, is het goed te realiseren dat dit niet zal leiden tot positieve proactieve benaderingen en een toename van veerkracht. Onderzoekscommissies zijn een negatieve reactieve benadering naar aanleiding van een probleem. En dit zien we terug in de adviezen die onderzoekscommissies doorgaans uitbrengen. Het grote nadeel van negatieve reactieve benaderingen is dat ze zijn gestoeld op de wens om ergens van weg te bewegen. Meestal – en dit geldt zeker voor onderzoekscommissies – is datgene waar we van weg willen bewegen een dringend probleem dat gepaard gaat met grote negatieve druk zoals een dreiging, een gevoel van urgentie of tijdsdruk. Dit zorgt ervoor dat onze blik wordt vernauwd, we een negatief perspectief hebben en we beperkt worden in onze flexibiliteit. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de adviezen van onderzoekscommissies vaak vooral bestaan uit een negatieve aanpak om de bekende problemen in het bestaande systeem weg te nemen en in de toekomst te voorkomen. 

Hoewel de huidige situatie hier niet toe aanzet, zijn positieve proactieve benaderingen om te werken aan de veerkracht van onze overheidsorganisaties van vitaal belang voor onze maatschappij. In onze complexe samenleving zijn negatieve gebeurtenissen en tegenslagen onvermijdelijk. Naast veerkrachtige private organisaties hebben we ook veerkrachtige publieke organisaties nodig. We hebben publieke organisaties nodig die voortdurend uit eigen beweging in ontwikkeling zijn. Organisaties die verantwoordelijkheid nemen en voelen voor meer dan er van ze gevraagd wordt. Die de totale effecten van hun inzet net zo belangrijk vinden als het specifieke onderdeel waar ze zelf de verantwoordelijkheid over hebben. We hebben publieke organisaties nodig die niet passief wachten op wat mogelijk is, maar proactief op zoek gaan naar mogelijkheden. Flexibele organisaties die zorgen dat iets geregeld wordt ongeacht de obstakels die zich presenteren. Organisaties die passen bij het grote aantal ambtenaren die gedreven worden door een intrinsieke passie om positief bij te dragen aan onze maatschappij. 

Werken aan veerkracht is een investering die zich altijd terug betaalt. In goede tijden leidt het tot ontwikkeling en vergroot het de kans op innovaties. En tijdens tegenslagen brengt het tegenwicht om te beschermen tegen negatieve effecten. Laten we daarom naast een kritische blik gericht op in het verleden gemaakte fouten, ook onze blik breed openstellen richting de toekomst. Waar willen we graag heen bewegen? En welke positieve acties kunnen we hiervoor initiëren?